Camera obscura (z łac. ciemna komnata) – inaczej ciemnia optyczna. Zaciemniona przestrzeń (może to być zarówno pokój jak i niewielkie pudełko), do której poprzez bardzo mały otwór wpada światło, tworząc na przeciwległej powierzchni obrócony obraz rzeczywistości zewnętrznej.

Zastosowanie camery obscury było bardzo szerokie: od czarów i magii, poprzez obserwacje naukowe, aż do celów artystycznych i rozrywkowych.
W starożytności stosowali ją kapłani i magowie. Jednak już wówczas wykorzystywano ją również do naukowych obserwacji. W X wieku za jej pomocą obserwował zaćmienie Słońca arabski matematyk i astronom Ibn al Haitham (Alhazen). Kontynuatorami jego dzieła w XIII wieku byli polski uczony Witelo, zwany też Witeliuszem (z opisanych przez w traktacie Optyka praw ludzie nauki korzystali przez prawie trzysta lat) oraz Roger Bacon, który z powodu swoich eksperymentów został podejrzany o „czary” i dwukrotnie wtrącony go do więzienia.
W XVI wieku Leonardo da Vinci dokonał teoretycznego opisu camera obscura w dziele noszącym tytuł Codex Atlanticus.
W okresie Odrodzenia posługiwał się nią Mikołaj Kopernik; gdański astronom Jan Heweliusz; holenderski uczony Rainer Gemma Frisius oraz neapolitańczyk Giovanni Batista delia Porta, który swą pracę opisał w dziele pt. Magia naturalis, zalecając używanie ciemni optycznej do odwzorowywania rysunków.
W XVII zakonnik Johann Zahn zmniejszył rozmiary camera obscura i zastosował w nich, jak to dzisiaj mówimy, wymienną optykę. W tym samym mniej więcej czasie jezuita Athanasius Kircher dokonał pewnych zmian i otrzymał „latarnię magiczną”, za pomocą której przedstawiał powiększenia obrazów. Urządzenie to uważa się za prototyp rzutnika.
Udoskonaloną (zaopatrzoną w soczewki) camera obscura wykorzystywali w malarstwie m. in. Canaletto i Vermeer.
W ubiegłym stuleciu camera obscura służyła głównie rozrywce. Kamery miały kształt małych pałacyków lub latarni, obiektyw zamocowany był na obrotowym lustrze tak, by zebrani w środku widzowie, wykupiwszy uprzednio bilet, mogli oglądać na stole ruchomy, kolorowy obraz tego, co działo się na zewnątrz.

Na podstawie:
Ignacy Płażewski „Spojrzenie w przeszłość polskiej fotografii”, Państwowy Instytut Wydawniczy 1982
Karol Hordziej – www.pinhole.art.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Camera_obscura
www.planetawiedzy.pl/story.php?title=Camera-Obscura
www.few.pl/historiafotografii.doc