09 wrz

Maciej Krzemiński: Realizm i aksjologia

Rafał Wojasiński, Stara. Wydawnictwo Nowy Świat, Warszawa 2012.

„Każde społeczeństwo tworzy pewien idealny model człowieka i od tego wzoru zależy obraz starości, i jej niska lub wysoka wartość”, pisał Georges Minois w fundamentalnym dziele Historia starości. Realizacja literacka wizerunków ludzi starych najczęściej odzwierciedla kondycję moralną danej społeczności, jest także artystycznym zapisem samowiedzy człowieka o jednym z najtrudniejszych okresów jego życia, za którym stoi już tylko śmierć.

Rafał Wojasiński jest autorem prozy, która w przekonujący sposób wyraża tęsknotę za transcendencją ewokowaną prostymi, codziennymi ludzkimi sprawami. Jego ostatnia książka, Stara, tekst gatunkowo trudny do zdefiniowania (mini powieść, nowela, opowiadanie) jest ciekawą propozycją, reinterpretującą motywy świętych prostaczków. Bohater utworu to starszy człowiek, który nie umie ani pisać, ani czytać, poprzestaje na „małym”, najbardziej lubi przebywać w swoim barakowozie, podziwia także swoją żonę – tytułową Starą. Podziwia ją, chociaż ona nim pogardza i w brutalny sposób zarządza jego życiem. Zdawać by się mogło, że ten typ relacji oparty w pewnym sensie na przemocy jest niezrozumiałym dysonansem, ale w całościowym ujęciu prezentowanej przez Wojtasińskiego postaci doskonale się tłumaczy. Prostota, szczególnego rodzaju naiwność bohatera pozwala mu widzieć więcej, daje możliwość nieustannego obcowania z Bogiem.

Read More →

09 wrz

Marta Brzezińska: Kuferek poety

Tadeusz Różewicz, To i owo. Biuro Literackie, Wrocław 2012.

To i owo to rodzaj kuferka lub szufladki z różnościami. Trochę tutaj ironii, trochę humoru, garść gorzkich obserwacji, urocze pralinki parodii, rysunki, zdjęcia i zapiski poety, różne okruchy i okruszki. Ten zbiór nie jest jednak jakimś niespodziewanym, spontanicznym żartem, to Różewicz taki jak zawsze, choć może nieco w innym kostiumie, a może należałoby powiedzieć – płaszczu. Poetycka swada nie stoi tu w sprzeczności ze skłonnością do dziecięcej wręcz zabawy, a siła słowa, rażąca jak zwykle, zawiera w sobie jednocześnie oznaki wahania, których się nie wstydzi.

W tym kuferku Tadeusza Różewicza obok nocnych zapisków obserwacyjno-słuchowych, rękopiśmiennych zapisków poetyckich, dedykacji, regularnych wierszy i rysunków, leży też pióro Poety, który może pozwolić sobie i pozwala na coraz większy dystans, do ludzi i do świata, do siebie samego. Profesjonalizm zawodowca to pióro i styl autora, reflektującego swoją pozycję wobec człowieczeństwa własnego, odczuwanego i opisywanego – staje się samo przedmiotem opisu, wyrażenia, tak jak opowieść o pisaniu i poezja. Read More →

07 wrz

Józef Hen: Historia pewnej powieści

Posłowie do książki Nikt nie woła 

Najpierw było życie – potem pisanie. Najpierw ucieczka ze stalingradzkiego batalionu pracy, żeby dotrzeć do armii Andersa, gdzieś w Uzbekistanie – tak, najpierw to: głód, nędza, upokorzenia. I znowu batalion pracy, ale tym razem dobrowolnie. Żeby przetrwać. To ten batalion w Angrenie pod Taszkientem, który czytelnik poznał, i to ci ludzie ze wspólnego namiotu, występujący w książce pod własnymi nazwiskami: Łaboresznych, Wasiljew, Wołyński, Gilman, Kuszer (w powieści jednak Uszer), Tatar Zinatulin, który naszym namiotem dowodził, i Tatar Fajzijew, dumny, że „siedem klas konsył”; Azerbejdżanin Hadżimuchamedow, w ogromnej futrzanej czapie; Niemcy: Werner, Hahn, Derbent i lejtnant Steinkopf; inżynier Sitnikow, technik Rybak i jego zapłakana żona. Znowu ucieczka (formalnie dezercja, za którą groziła czapa), dotarcie do armii Andersa, dramatyczna komisja – już wiadomo, że ostatnia – kolejne upokorzenie – ale wreszcie jakiś dokument, świadectwo istnienia, i do tego nieoczekiwany dar niebios: mundur, płaszcz, buty, wspaniałe angielskie buty – całkowita odmiana. A potem już Samarkanda, szkoła pedagogiczna, fabryka. I Ona…

Rzecz znamienna – coś, co chyba da się wytłumaczyć od strony psychologicznej: w Samarkandzie nie pisałem o tym, co niedawno przeżyłem – pisałem o Warszawie. Znajomi, dręczeni nostalgią, zapraszali mnie wieczorami na duszone buraki cukrowe, żebym im czytał fragmenty – zdarzało im się i popłakać. Być może, czułem, że nie jestem gotów, by zmierzyć się z wciąż czekającym tematem, że jeszcze muszę dojrzeć, nabrać dystansu. W Lublinie, jesienią 1944 roku, czyli dwa lata później, jakaś próba jednak się zdarzyła. Na odwrocie plakatów hitlerowskich, wzywających Polaków do obrony Europy przed bolszewikami, napisałem opowiadanie pt. Dokument. Bolesny epizod z Jangi-Jula. Zaniosłem rękopis do redakcji „Gazety Lubelskiej”, gdzie wcześniej zamieszczono fragment mojej „warszawskiej” prozy (którą Janusz Minkiewicz natychmiast schlastał, że „napisana tajemniczym szyfrem”). W „Gazecie” Dokument przeczytali, pochwalili i powiedzieli rozsądnie, że to nie jest czas na publikowanie takich opowiadań. Ale poprosili, żebym im rękopis zostawił. Musiał on zrobić chyba wrażenie, skoro w dwa lata później w Łodzi redaktor Grzegorz Jaszuński, wtedy w „Robotniku”, wciąż go miał. Przewiózł go i zachował przez wszystkie wojenne przeprowadzki i ewakuacje, czego nigdy mu nie zapomnę. Dokument włączyłem do mojej debiutanckiej książki Kijów, Taszkient, Berlin, która ukazała się jesienią 1947 roku z podtytułem Dzieje włóczęgi. Włóczęga w niej była, ale nie było batalionu pracy. Ani miłości.

Read More →

07 wrz

Robert Rutkowski: Zrosty

Tatusiu, czy to prawda, że jak ludzie umierają,
to zakopuje się ich w ziemi?

Córeczko, umarłych chowamy
w sobie.

Jesteśmy ich domem
o fundamentach tak głębokich,
jak sięga pamięć.

To dlatego czasem czujesz się nieswojo,

ale nic bardziej Twojego,
bo nikt nie jest nikogo.

I dlatego w tej właśnie chwili,
kiedy po raz pierwszy w życiu pytasz o śmierć,
masz o sobie do powiedzenia
więcej
niż myślisz.

2011

07 wrz

Marcin Sas: Poza wszystkim, czyli spacer życia

Poza tym, że nie śpię i nie bardzo wiem dokąd można pójść o 5 rano – niewiele wiem.
Na razie wychodzę i wchodzę do pokoju: kuchnia, łazienka – łazienka i powrót do pokoju. Trasa obmyślona precyzyjnie, tak jak dokładne jest przekonanie, że należy być cicho w swoim wymyśle.
Wcale nie jest tak, jak proponuje rozkład dnia, rozkład ciała. O wszystko trzeba się starać.
Przez moment udaje mi się myśleć, że wierzę w to, tak jak uwierzyłem (będąc dzieckiem), że oczami można ściągać pioruny do mieszkania… Teraz wierzę we wszystko, o czym pomyślę i to jest moja przewaga.
Jeszcze nie wiem nad kim lub nad czym, ale cieszy jak każde inne zwycięstwo.
…
Przebieram między godzinami, jak owocami na jakimś bazarze… To straszne, że trzeba się spieszyć.
Poza tym, że jest rano i wymyślam podróż, spacer życia, niewiele się dzieje. Powoli ustalam trasę.
Coraz dokładniej, i coraz więcej o niej wiem.
Z drugiej strony coraz szybciej wykruszam się w tej drodze, a to dlatego że… chodzę jak obłąkany! Podobno tak się poruszam! Podobno… Ale przecież właśnie tego chciałem – mieszkać daleko, a być blisko, więc unoszę do góry głowę i z dumą będę chodził jak obłąkany… Ech, gdyby wszystko tak dobrze szło…
…
Wychodzę zatem na ten mój spacer życia, na spotkanie z jakąś ciekawą perspektywą i przepalającymi kroki myślami, że nikt z nas nie jest nowy, wszystko w jakimś sensie to kopiowanie starych obrazów.
Wszystko, co najważniejsze, dzieje się w rzeczywistości, ale to chyba nie wystarczy, czasem nie, tak jak składane przysięgi czy obietnice, a dlatego że wszystko można sfałszować, myślę czasem, że fikcja jest ciekawsza.
Moim celem od zawsze był rynek, pusty plac wypełniony kamiennymi spojrzeniami okien…
Kiedy już jestem na samym środku – okazuję się być poza wszystkim.

06 wrz

Jadwiga Gryczyńska-Świerczak: Muranowski Matrix

Beata Chomątowska, Stacja Muranów. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2012.

Książka Beaty Chomątowskiej Stacja Murarów jest jak patchwork, pozszywany z fragmentów różnorodnej materii, stanowiący jednak całość, mocno z sobą związaną. Autorka zabiera czytelnika w podróż w czasoprzestrzeni: zaprasza między innymi do podróży warszawskim metrem, z którego wychodzimy na powierzchnię na – nieistniejącej w rzeczywistości, ale naniesionej na plany ponad pół wieku temu – stacji Muranów. Zaczynamy spacer po Muranowie i zagłębienie się w historię, tajemnice miejsc i ludzi z nimi związanych. Podróż w czasie i przestrzeni zachęca do zatrzymania się na dłuższy czas w miejscach, które już w rzeczywistości nie istnieją. Jedynie pamięć ludzka i pozostałe nieliczne dokumenty zatrzymują czas, ale pamiętanie „w dużym stopniu zależy od tego, kim jesteśmy, jak patrzymy i dlaczego zależy nam na pamiętaniu.” Read More →

06 wrz

Dariusz Dziurzyński: Szczeliny percepcji

Tomasz Ososiński, Pięć bajek. Biblioteka Współczesnej Poezji Polskiej, „Zeszyty Poetyckie”, Gniezno 2012.

Gdybym debiutował jako poeta w 2012 roku, to z pewnością nie zbiorem bajek, które wyszły z głównego nurtu literatury (na użytek dorosłego czytelnika) bodajże wraz z ekspansją „bruLionu”. Wcześniej rozwijała się sporadycznie poetycka bajka mitologiczna (Herbert), jeszcze wcześniej bajka absurdu i czystego nonsensu (Ezop świeżo malowany Gałczyńskiego), generalnie jednak współczesna bajka poetycka stała się ulubionym pokarmem satyryków (Swinarski, Sztaudynger i Kern). Poezja „nowego dwudziestolecia” i poezja bieżąca gustują raczej w motywach niebajkowych, a już na pewno nie w samym gatunku. Wydać więc tomik zatytułowany po prostu Pięć bajek – wydać go w czasach „śmierci gatunków”, tekstowego rozchełstania i wzmożonej cerebracji twórczości poetyckiej – to jakby chwalić się kolekcją tekturowych biletów PKP, a czytelniczce składać szarmancki pocałunek w rękę. Łagodna, retrofilna prowokacja.

Read More →