Jerzy Górzański, Poza tym światem. Traktat poetycki o tym, co różni poetę od filozofa. A także o rybie pleperce i węgorzu z dwoma sercami. Wydawnictwo AULA, Warszawa 2011.

Jerzego Górzańskiego jako poetę, prozaika, dramaturga radiowego zwieńczyły już liczne laury, od Nagrody Polskiego PEN Clubu im. Roberta Gravesa w 1975 roku po przyznany przez Teatr Polskiego Radia Honorowy Wielki Splendor 2006. Jego żywiołem jest – jak to określa – fragment. „Fragmenty mnie lubią – daję im siłę epizodu i rozmach skończoności. Coś na podobieństwo monumentu z odłupaną głową” – napisał przekornie w swojej najnowszej książce Poza tym światem – dziele z pogranicza literatury i filozofii.

Literacko jest to poemat dygresyjny prozą, silva rerum utkana z cytatów i polemicznych nawiązań do słów myślicieli, pisarzy, gazetowego żargonu, wyrażeń potocznych. Jako dzieło filozoficzne naśladuje Tractatus logico-philosophicus Ludwiga Wittgensteina z aforystycznie ujętymi tezami, komentarzami do tez, uwagami do komentarzy, nieraz jeszcze opatrzonymi przypisami.

Read More →

Andrzej Franaszek, Miłosz. Biografia. Wydawnictwo Znak, Kraków 2011.

To było niezwykłe spotkanie. Bardzo osobiste, intymne: autora biografii z jego bohaterem, moje z poetą, którego czytam z pasją od wielu lat, spotkanie życia i dzieła, człowieka i losu przeoranego przez historię, fenomenu i próbującego go ująć słowa. Lektura długa jak podróż w nieznane, zamykająca w sobie, pochłaniająca bez reszty, oddalająca od spraw codziennych, zanurzająca w zjawisku o nazwie: Miłosz.

Andrzej Franaszek „namówiony” przez Joannę Gromek i Jerzego Illga przez dziesięć lat zbierał materiał, by je opisać. Stworzył książkę niezwykle bogatą merytorycznie i faktograficznie (same przypisy stanowią jedną trzecią całości), jednocześnie snując fascynującą literacką opowieść napisaną z dużym wdziękiem, taktem i pomysłem. Autor bardzo silnie splata życie Czesława Miłosza z jego tekstami, cytaty stają się pewnego rodzaju faktami, żyją własnym życiem i o życiu świadczą, pulsują, płyną. Niejednokrotnie przekraczają granice rozdziałów – tak jak ich autor wyrastał poza swój czas, wychylając się, by usłyszeć choć szum heraklitejskiej rzeki.

Read More →

Wojciech Kuczok, Spiski. Przygody tatrzańskie. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2010.  

Najnowsza powieść autora Gnoju podzielona została na pięć chronologicznie uporządkowanych rozdziałów albo raczej pięć opowiadań, które, chociaż łączą się w jedną epicką całość, to równie dobrze mogłyby funkcjonować jako odrębne historie: 1982. Historia futbolu tatrzańskiego, 1986. Świtaniec białczański, 1990. Łaknienie, 1994. Pątnik domowy, 1999-2000. Odkrzyżowanie. Od razu wyjaśnię też sens pierwszej części tytułu, która bynajmniej nie oznacza spiskowania i knucia, lecz po prostu teksty pisane, co zresztą pośrednio wyjaśnia autor zamieszczając na końcu książki odpowiedni fragment z Odkrycia Tatr Jacka Kolbuszowskiego.

Główny bohater, pozbawiony imienia, ale zawsze wypowiadający się w pierwszej osobie, zapewne porte parole pisarza, opowiada fragmenty historii swojego życia z perspektywy minionych lat. Historie, co w tej książce najważniejsze, związane z Tatrami, gdzie wyjeżdżał najpierw z rodzicami, a później sam. Po raz pierwszy jako uczeń III klasy szkoły podstawowej, później nastolatek, wreszcie student. Każdy rozdział to następny etap w życiu bohatera, który dojrzewa, zdobywa kolejne doświadczenia i z chłopca, próbującego nauczyć grać w piłkę nożną miejscowe dzieci, zmienia się w młodzieńca pobierającego od młodych góralek pierwsze nauki w dziedzinie doświadczeń erotycznych – aż w końcu staje się młodym mężczyzną. Nie od razu jednak pokochał Tatry, a góralskie wioski wyobrażał sobie tak: „Tam ni wodociągów, ni prądu, tam przecie w piwnicznej izbie Antek pokasłuje, tam szczaw surowy prosto łąki jadają, zdrowaśkami leczą suchoty…”

Read More →

Mikołaj Łoziński, Książka. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011.

Książka o tytule Książka autotelicznie wskazywać ma główny przedmiot jej opisu. Tak też dzieje się w przypadku najnowszego tytułu Mikołaja Łozińskiego. Jego Książka, choć nie wprost, traktuje o sobie samej. Nadrzędnym tematem, leitmotivem narracji staje się proces tworzenia, a protagonistą figura odpowiednia osobie autora przedstawionego na okładce. Opisując ją, można więc pokusić się o potwierdzenie paktu autobiograficznego. Narrator zgodny jest z autorem tekstu.

Książka to fragmentaryczna i oszczędna w słowach opowieść rodzinna. Odbiegająca od sagi narracja, którą przeczytać można także z uwzględnieniem klucza biograficznego. Pierwowzorami bohaterów staje się bowiem rodzina Mikołaja Łozińskiego, m.in. Marcel Łoziński i Paweł Łoziński znani reżyserzy-dokumentaliści. W tekście obaj figurują jako ociec i starszy brat protagonisty. Przestrzeń narracji dzielą z bohaterkami – matką, babcią, żoną. Ta prosta rodzinna struktura zostaje jednak przełamana. Relacje wynikające z onomastyki rodzinnych koligacji zostają poddane komplikacjom. Żona dziadka nie koniecznie musi być babcią, partnerka ojca nie musi być matką. Niestety w opisywanej narracji powyższej komplikacji czy wymianie podlegają tylko bohaterki. Trudno jednak dopatrywać się w tym seksistowskich zabarwień wynikających z ewentualnie nierównościowych czy machoidalnych nastawień protagonisty. Powyższą linię teoretycznego oskarżenia weryfikuje po prostu rzeczywista historia rodziny, którą to Książka próbuje skompletować czy odtworzyć.

Read More →

Cezary Sikorski, Droga z Daulis do Delf. Zaułek Wydawniczy „Pomyłka”, Szczecin 2010.

W debiutanckim tomie wierszy Cezarego Sikorskiego pt. Droga z Daulis do Delf tkwi coś niepokojącego. Nie sposób powiedzieć, że zbiór jest manieryczny, autor posiadł bowiem zdolność wyznaczania odpowiednich proporcji i miar dystansujących głos mówiący od jego światoobrazu. O wiele bardziej zastanawiająca jest jednak monotoniczność ikonosfery Sikorskiego, fakt, że brak obrazom poety przenikania, dyspersji i zmian stopni oddalenia. Patronem Drogi z Daulis do Delf mógłby być Seneka lub Marek Aureliusz, ale nie Heraklit z Efezu lub Zenon z Elei. To, co Sikorski opisuje za pomocą figur Eurydyki, Klitajmestry i Orfeusza, wydaje się wyłącznie martwym freskiem, ekspozycją wątku jedynie, nie zaś jego „ekspiacją”. Czym zaś jest utwór, który nie przemienia sam siebie? Owszem, bogiem, ale – mówiąc językiem podmiotu Szkiców antycznych – bogiem odchodzącym, afatycznym, nieprzejrzystym, bynajmniej nie demiurgiem ani architektem z platońskiego Timajosa. Wydaje się jedynie dyktatem i opresją władzy:

Z czasem bogowie stawali się nienaturalnie masywni;
prawie nieludzcy.
Wchodzili na coraz wyższe piedestały
i coraz trudniej im było nocą z nich schodzić.
Ich głosy nie przenikały ciemności.
Nie potrafili już mówić;
nawet do siebie.
Żyli w oderwaniu, osłabieni własną wielkością;
samotni.

(Szkice antyczne XI. Jak odchodzili od nas bogowie)

Read More →