Jan Tomkowski, Ciemne skrzydła Ikara. O rozpaczy, Iskry, Warszawa 2009

Erudycyjna podróż, w którą każdorazowo zabiera nas Jan Tomkowski, publikując kolejne tomy swych esejów, powoduje, że pisanie o nich z reguły staje się rodzajem widokówki, siłą rzeczy upraszczającej emocje i wrażenia obecne podczas lektury–podróży. Tak dużo tu ścieżek, tropów, kulturowych kodów i kryptocytatów, choć esej Jana Tomkowskiego charakteryzują też klarowność wywodu i komunikatywny język. W „Ciemnych skrzydłach Ikara”, najnowszej książce profesora, elementem jeszcze bardziej uwypuklającym wymienione cechy jest nić przewodnia dociekań — rozpacz, przede wszystkim zaś jej wielorakie ślady i znaczenia, jakie pozostawia po sobie w kulturze. Rozległość czasowa refleksji jest ogromna: od greckiej mitologii począwszy, kończąc na arcydziełach literatury, muzyki i filmu przełomu XX i XXI w. Dodajmy, że jest to już trzeci tom esejów tego autora zogniskowany wokół szczególnego lejtmotywu. Wcześniej był „Dom chińskiego mędrca”, zawierający teksty o samotności, potem „Don Juan we mgle. Eseje o wierności”. Cykl o rozpaczy zamyka trylogię, ale bądźmy dobrej myśli, że autor będzie nadal prowadził swoich czytelników meandrami ziemskiego i podziemnego królestwa kultury. Read More →

Eugeniusz Tkaczyszyn–Dycki, Rzeczywiste i nierzeczywiste staje się jednym ciałem. 111 wierszy, Biuro Literackie, Wrocław 2009

Rzeczywiste? Nierzeczywiste? 2009 rok rokiem poezji? Rokiem poezji niełatwej, drażniącej, drążącej znaczenia zderzonych w frazie słów, wwiercającej się w czytelnika? 2009 rok czasem Eugeniusza Tkaczyszyna–Dyckiego.

Nagroda Literacka Gdynia przypomniała Tkaczyszyna–Dyckiego tym, którzy na moment nieopatrznie odsunęli się od tego świata, tego języka. Jednak, co znamienne, wręczona w październiku Nagroda Literacka Nike nie pozostawiła obojętnym nikogo, kto śledzi wydarzenia kulturalne. Anegdotyczna stała Enzensbergera (Hansa Magnusa Enzensbergera — cenionego niemieckiego poety), głosząca, że liczba osób zainteresowanych poezją jest wciąż taka sama i wynosi 1354, zachwiała się.  Read More →

Adam Zagajewski, Niewidzialna ręka, Wydawnictwo Znak, Kraków 2009

Adam Zagajewski dał się poznać krytykom i czytelnikom jako poeta szeroko pojmowanej kultury, miłośnik sztuki (i tak starano się go zaszufladkować), a jednocześnie twórca, który poprzez malarsko–muzyczne desygnaty, w swojej poezji szuka prawdy o świecie, ludziach i twierdzi, że „świat, rzeczywistość to jedyny temat” (tak mówił w jednym z wywiadów). Najnowszy tom wierszy, „Niewidzialna ręka”, jest zbiorem bardzo osobistym. Mniej w nim zachwytów dotyczących artystycznych wytworów ludzkich rąk i umysłów, przeważa raczej zaduma nad życiem połączona z retrospektywnymi, poetyckimi scenkami rodzajowymi z lat dziecięcych i młodzieńczych. To tom niezwykle nostalgiczny i refleksyjny, jakby autor chciał zmieścić w nim dużą część swoich dotychczasowych życiowych doświadczeń. Read More →

Olga Tokarczuk, Prowadź swój pług przez kości umarłych, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009

Fabuła najnowszej książki Olgi Tokarczuk jest prosta: w jednej ze wsi na Płaskowyżu w Kotlinie Kłodzkiej nieznany sprawca morduje pięciu mężczyzn. Robi to z  namysłem,  żelazną konsekwencją, wyrazistą strategią. Nieprzypadkowo wszystkie ofiary to myśliwi. Emerytowana nauczycielka angielskiego — Janina Duszejko raz po raz śle listy do Policji, w których wyjaśnia tajemnicę zbrodni: to zwierzęta biorą odwet na swoich oprawcach. Jednak nikt jej nie słucha — wszyscy traktują ją jak „starą wariatkę”. W końcu morderca zostaje ujawniony, jednak nie ukarany. Znajduje schronienie w stacji Entomologów na obrzeżu Puszczy Białowieskiej, gdzie dożywa swoich lat.

Co to jest? — może zapytać lekko zdezorientowany czytelnik. Dlaczego tak ambitna autorka, która w każdej kolejnej książce wyrusza na poszukiwanie Prawdy i Tajemnicy, sięga do konwencji kryminału i thrillera? Co pociągającego jest w pastiszu gatunków literatury popularnej? Dlaczego Tokarczuk, broniąc zwierząt, mówi głosem ekologów? Read More →

Karol Samsel, Manetekefar, Nowy Świat, 2009

Na mapie młodego środowiska poetyckiego Warszawy pojawił się nowy talent: Karol Samsel, polonista i adept filozofii, badacz tradycji norwidowskiej i spekulacji etycznych. Talent to ambitny, bo uprawiający lirykę religijno–metafizyczną, której w najnowszej książce poetyckiej patronują „późny” Miłosz i Eliot; płodny i pracowity, skoro wcześniej wydał dwa tomiki wierszy: „Labirynt znikomości” (2003) i „Czas teodycei” (2007); kreujący nie tylko teksty, ale również lokalną rzeczywistość literacką (o czym świadczy wieloletnie animowanie ostrołęckiej grupy pisarskiej „Literatorium”); ponadto ekspansywny — Samsel publikuje wiersze, recenzje i artykuły na łamach „Tekstualiów”, „Zeszytów Poetyckich”, „Szafy” czy na stronie internetowej „Literaci.eu”. Talent wreszcie paradoksalny i niejednoznaczny, łączący klasycystyczną dykcję ze współczesną modernité. Wiersze Karola Samsela stanowią bowiem próbę powiązania kanonu sztuk plastycznych i Biblii z newsami telewizyjnymi i superprodukcjami Hollywood, zbliżenia — na prawach wyobraźni poetyckiej — Wielkiej Tradycji i popkultury. Read More →

Ryszard Krynicki, Wiersze wybrane, Wydawnictwo a5, Kraków 2009

Wiersze Ryszarda Krynickiego pojawiają się i trwają jakby ponad czasem teraźniejszym, zamykają to, co było kiedyś i otwierają przyszłość. Krążą poza chwilą, w której czytelnik ma je przed sobą, są nieuchwytne, ruchome, często niebezpiecznie zawieszone na krawędzi widzialnego świata, zawsze gotowe do ucieczki. Dlatego trzeba za nimi nieustannie podążać, podejmować pogoń, by w końcu zbliżyć się na tyle, że nieufność zostanie przełamana. To jest wyzwanie dla czytelnika i znacząca próba świadomości samego siebie. Bo wiersze Krynickiego zmuszają do ostrego spojrzenia na rzeczywistość, nie da się ich naprawdę czytać bez naruszenia utrwalonego obrazu świata, bez pokory wobec językowej otchłani, bez dystansu do własnej osoby. Read More →